Dieta osób chorych na Alzheimera. Jak prawidłowo ją skomponować?

Choroba Alzheimera dotyka układu nerwowego i jest obecnie najczęstszą przyczyną występowania otępienia. To proces neurodegeneracyjny, w którym dochodzi do nieprawidłowego odkładania się białka amyloidowego, tzw. beta-amyloidu i białka tau. W przestrzeni pozakomórkowej mózgu i opon mózgowych powstają blaszki starcze, uszkodzeniu ulegają komórki nerwowe – neurony, których zadaniem jest przekazywanie sygnałów w układzie nerwowym.  W konsekwencji proces ten doprowadza do ich obumierania. W trakcie tego procesu występuje również spadek stężenia tzw. substancji przekaźnikowych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania mózgu. Skutkuje to stopniowym zanikiem pamięci i funkcji poznawczych oraz zaburzeniami zachowania.

95% przypadków to zachorowania sporadyczne, które nie wiążą się z uwarunkowaniami genetycznymi ani wcześniejszym występowaniem tej choroby w rodzinie. Choroba Alzheimera dotyka głównie osoby po 65 roku życia, częściej kobiety. Do chorób zwiększających ryzyko zachorowania można zaliczyć nadciśnienie tętnicze, cukrzycę typu II, niewydolność serca ale także małą aktywność fizyczną oraz brak kontaktów społecznych. Zauważono, że u osób wykształconych choroba rozwija się później i ma łagodniejszy przebieg.

Objawy i przebieg choroby

Obraz kliniczny choroby Alzheimera u każdego pacjenta wygląda inaczej. Często pierwsze jej objawy są mało charakterystyczne, tłumaczy się je podeszłym wiekiem lub przewlekłym stresem i zmęczeniem. W początkowej fazie schorzenia pojawiają się pierwsze zaburzenia pamięci. Chory ma problemy z orientacją w nowych miejscach, pogorszeniu ulega jego pamięć krótkotrwała, a nauka nowych rzeczy sprawia mu więcej trudności niż dotychczas. To pierwsze stadium choroby, w którym ujawniają się łagodne zaburzenia poznawcze, może trwać od dwóch do pięciu lat. Postawienie diagnozy już na tym etapie oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwala na spowolnienie procesu neurodegeneracyjnego, stąd tak ważne jest aby osoby po 65 roku życia, które zauważać zaczynają u siebie niepokojące objawy jak najszybciej zgłosiły się do lekarza specjalisty.

Drugie stadium choroby trwa od 2 do 12 lat. Jej początkowe symptomy ulegają wówczas nasileniu – chory może wykazywać agresję fizyczną i słowną, wykonywać wielokrotnie te same ruchy, chodzić bez wyraźnego celu, zapominać imiona bliskich mu osób. Bywa, że doświadcza urojeń lub halucynacji, wymaga również pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności, takich jak ubieranie się, jedzenie, mycie.

W trzecim, ostatnim stadium choroby, pacjent traci zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Traci orientację w czasie i przestrzeni, a także możliwość realnego odbioru rzeczywistości. Nie rozpoznaje ani bliskich, ani swojego odbicia w lustrze. Stopniowo dochodzi do upośledzenia możliwości samodzielnego poruszania się. Coraz większą część dnia chory z powodu tzw. bradykinezji czyli spowolnienia ruchowego, spędza siedząc, a wraz z postępem choroby staje się osobą leżącą, wymagającą stałej opieki i pielęgnacji, dbałości o higienę. Problemem staje się przyjmowanie pokarmów, chory wymaga karmienia.

Diagnostyka i leczenie choroby Alzheimera

Wczesne rozpoznanie w chorobie Alzheimera jest kluczowe. Lekarz po zebraniu wywiadu od rodziny i wykonaniu podstawowych badań neurologicznych może skierować pacjenta na takie badania jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, w celu zobrazowania charakterystycznych zmian w tym rodzaju otępienia oraz wykluczenia innych przyczyn.

Obecnie nie istnieje skuteczna terapia farmakologiczna. Nie likwiduje się przyczyn choroby, a jedynie zmniejsza jej objawy. Oprócz leczenia objawowego, zalecane jest wprowadzanie terapii kognitywnej, na przykład regularnych treningów pamięciowych oraz specjalistycznej terapii zajęciowej. Takie działanie powoduje zmniejszenie tempa pogłębiania się objawów. Wskazane są również ćwiczenia aerobowe, które poprawiają funkcje poznawcze i mogą spowolnić rozwój choroby.

Żywienie w chorobie Alzheimera

Bardzo ważne jest w tej chorobie odpowiednie żywienie chorego. Dobrze zbilansowana dieta, na przykład śródziemnomorska, zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, zmniejsza również ryzyko rozwoju zaburzeń w chorobie Alzheimera. Pożywienie powinno być bogate w witaminy A, C i E, polifenole roślinne, kwas foliowy, cynk, witaminy z grupy B i kwasy tłuszczowe omega-3.

Witaminy z grupy B wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Ich niedobór może skutkować problemami z pamięcią i koncentracją uwagi. W chorobie Alzheimera zauważono również duży spadek ich stężenia. Produkty bogate w witaminy z tej grupy to między innymi zielony groszek, szpinak, brokuły, rośliny strączkowe, ziarna i orzechy. Niektóre witaminy z grupy B ( m.in. B12) znajdują się również w rybach morskich – np. śledziach i sardynkach. Witamina B4, czyli cholina, także jest niezbędna do prawidłowej pracy mózgu – wpływa na poprawę pamięci długotrwałej. Bogatym źródłem choliny są ryby i jaja.

Badania wykazują, że u osób z chorobą Alzheimera można zaobserwować spadek stężenia antyoksydacyjnych witamin A, C i E. Do codziennego jadłospisu warto więc wprowadzić dużo warzyw i owoców. Zalecane jest spożywanie świeżych owoców i warzyw 2-3 razy dziennie. Bogate w antyoksydacyjne witaminy są m.in. jagody, borówki i cytrusy. Witaminę E znajdziemy w nasionach i orzechach. Polifenole roślinne hamują odkładanie B-amyloidu, który gromadzi się w przebiegu tej choroby, a witamina B6, B12 i kwas foliowy przyczyniają się do zmniejszenia ilości homocysteiny we krwi. W badaniach zauważono zależność między dużym stężeniem tego aminokwasu a ryzykiem rozwoju choroby Alzheimera.

W diecie osób, u których zdiagnozowano chorobę Alzheimera bardzo ważny jest również cynk. Jony cynku biorą udział w przekazywaniu sygnałów w ośrodkowym układzie nerwowym, regulują procesy transkrypcji i naprawy DNA, a także chronią komórki przed działaniem stresu oksydacyjnego. Ich niedobór może prowadzić do rozwoju chorób cywilizacyjnych – nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, miażdżycy tętnic, a także rozwoju choroby Alzheimera i Parkinsona. Cynk znajdziemy w takich produktach jak owoce morza, ryby,  orzechy, kasza gryczana, jaja i mleko. Warto je więc wprowadzić do codziennego jadłospisu.

W diecie w chorobie Alzheimera należy ograniczyć nasycone kwasy tłuszczowe – unikajmy więc masła, tłustych wędlin, boczku, żółtych serów i tłustego mleka. Zwiększają poziom złego cholesterolu LDL we krwi oraz jej krzepliwość, przez co wzrasta ryzyko wystąpienia miażdżycy. Ograniczmy również ilość dodawanej do potraw soli, która może zwiększać ciśnienie tętnicze krwi. Należy unikać słodkich przekąsek, wysoko przetworzonych produktów oraz nadmiernego spożywania alkoholu.

Żywienie medyczne w przebiegu choroby Alzheimera

Zdiagnozowanie choroby Alzheimera we wczesnym stadium daje szanse na zastosowanie wielokierunkowej i wielospecjalistycznej terapii, co przyczynić się może do spowolnienia rozwoju choroby. Oprócz dostosowanej do obrazu klinicznego pacjenta farmakoterapii oraz terapii zajęciowej, kognitywnej, środowiskowej czy reminiscencyjnej, lekarz zalecić może uzupełnienie diety o preparat Souvenaid, który  dzięki specjalnie opatentowanej mieszaninie składników odżywczych wykazuje działanie wspierające proces tworzenia nowych połączeń synaptycznych, co przełożyć się może na poprawę pamięci pacjentów we wczesnym stadium choroby Alzheimera.

W zaawansowanych stadiach choroby opiekunowie mogą napotkać problemy z karmieniem chorych. Pacjent może nie mieć apetytu lub nie chcieć współpracować podczas jedzenia posiłków co doprowadzić może do pogorszenia stanu odżywienia chorego oraz rozwijających się na jego tle powikłań np. odleżyn w przypadku osób o znacznie zmniejszonej ruchomości. Sytuację taką warto skonsultować z lekarzem, który zalecić może włączenie do diety specjalistycznego żywienia medycznego w postaci gotowych do spożycia, wysokoenergetycznych doustnych preparatów odżywczych. W przypadku trudności w gryzieniu i przeżuwaniu pokarmów stałych koniecznym jest modyfikowanie ich konsystencji i podawanie ich w postaci tartej lub zmiksowanej do musów, kremów czy puree. W przypadku pacjentów, którzy nie radzą sobie ze spożywaniem płynów, zarówno napojów jak i zup, rozwiązaniem okazać się może zastosowanie specjalistycznych zagęstników, które dodane do płynu w łatwy i szybki sposób, bez konieczności gotowania pozwalają na osiągnięcie konsystencji dostosowanej do potrzeb i możliwości pacjenta. Preparatem tego typu jest Nutilis Clear, który nie zmieniając smaku i zapachu jedzenia i napojów, skutecznie je zagęszcza, w zależności od ilości dodanego proszku, sprowadzając danie do konsystencji syropu, kremu lub budyniu.

 

Bibliografia

1. 21 września – Światowy Dzień Alzheimera, https://pulsmedycyny.pl/dzis-swiatowy-dzien-alzheimera-891297.
2. Choroba Alzheimera, dr hab. med. Aleksandra Klimkowicz-Mrowiec, https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151134,choroba-alzheimera.
3. Choroba Alzheimera jako przykład schorzenia neurodegeneracyjnego, Agnieszka Zabłocka http://www.phmd.pl/api/files/view/1990.pdf.
4. Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona ,Małgorzata Gaweł, Anna Potulska-Chromik, http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/07/pnm_2015_468-476.pdf.
5. Ćwiczenia aerobowe wskazane w chorobie Alzheimera, Paweł Wernicki, https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/aktualnosci/180124,cwiczenia-aerobowe-wskazane-w-chorobie-alzheimera.
6. Dieta w chorobie Alzheimera, dr n. med. Dominika Wnęk https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/194938,dieta-w-chorobie-alzheimera.
7. Dieta w chorobie Alzheimera, dr Katarzyna Wolnicka, https://www.medonet.pl/magazyny/diety-w-chorobach,dieta-w-chorobie-alzheimera,artykul,1697243.html.
8. Rola żywienia w chorobie Alzheimera https://www.wygrajmyzdrowie.pl/js/fileman/Uploads/Ulotka_Rola%20%C5%BCywienia%20w%20chorobie%20Alzheimera.pdf.
9. Cynk – pierwiastek niezbędny dla zdrowia, Hanna Czeczot, https://www.ptfarm.pl/PF/przeglad-numerow/-/16325.
10. Cynk (Zn) i jego wpływ na zdrowie człowieka, mgr farm. Joanna Krajewska https://lekwpolsce.pl/download.php?dokid=54d4c32ecfd5a.
11. Żywienie i dieta a choroba Alzheimera, https://souvenaid.pl/p/articles/zywienie-i-dieta-a-choroba-alzheimera.

Choroba Parkinsona – jak ją rozpoznać i leczyć?